Pedofilia w sieci - jak chronić swoje dziecko? HRejterzy na poważnie

W naszych filmach i artykułach poruszaliśmy już temat zagrożeń, jakie czyhają w sieci na dzieci i młodzież wkraczającą lub żyjącą w świecie Internetu. Uzależnienie od telefonu i jego szkodliwe dla zdrowia następstwa opisywaliśmy w artykule dotyczącym fonoholizmu oraz w powiązanym z nim filmie, który wywarł na odbiorcach ogromne wrażenie – w 4 miesiące obejrzały go ponad 2 miliony osób. Otrzymaliśmy też ogromną liczbę prywatnych wiadomości, wzmianek i udostępnień, za co dziękujemy. Jednak fonoholizm to nie jedyny problem. Z obecnością w Internecie wiążą się jeszcze większe, bardziej drastyczne zagrożenia. Czy wiesz, że w Polsce oficjalnie ponad 2000 dzieci rocznie pada ofiarami pedofilów? Tyle prowadzonych jest postępowań, ale liczba nieujawnionych ofiar może być jeszcze większa. Zwłaszcza, że według badań prawie 20% dzieci poniżej 16. roku życia otrzymuje wiadomości o charakterze seksualnym od dorosłych, których nie znają w realnym świecie. Prawdopodobnie o wielu takich kontaktach nie mają pojęcia ich rodzice. A czy Ty wiesz, kto jest po drugiej stronie telefonu Twojego dziecka? Poniższy film zawiera najważniejsze informacje w temacie pedofilii w Internecie. Jeśli chcesz dowiedzieć się jeszcze więcej – czytaj dalej.

Skala zjawiska

Określenie dokładnej skali pedofilii w Polsce jest trudne ze względu na dwa istotne czynniki. Przede wszystkim jest to temat niesamowicie ciężki dla młodocianych ofiar, które mierzą się z traumą, poczuciem wstydu i wieloletnim brakiem wsparcia. Dlatego niezwykle często wykorzystywanie seksualne nie jest zgłaszane przez dziecko przez wiele lat, a czasem nawet wcale. Do tego, rozwój nowoczesnych technologii stworzył przestępcom nowe możliwości dotarcia do potencjalnych ofiar i zachowania anonimowości.

Ujęcie „pedofilii” w opracowaniach prawnych jest również dynamiczne. Od lat 80., kiedy to tak naprawdę zaczęto postrzegać to zjawisko jako istotne zagrożenie społeczne, do dzisiaj bardzo wiele się zmieniło w zakresie jej przeciwdziałania i penalizacji. Przestępstwa wykorzystania seksualnego małoletnich są określone w polskim Kodeksie karnym artykułem 200 i, według danych statystycznych policji, w Polsce rocznie prowadzonych jest ponad 2000 postępowań z tego artykułu.

Na podstawie raportu Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce z 2023 roku, opracowanego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę (FDDS), jesteśmy w stanie spojrzeć bardziej szczegółowo na problem. Wśród badanych (1403 respondentów), aż 26% osób w wieku 13-17 lat padło ofiarami wykorzystywania seksualnego bez kontaktu fizycznego (ekshibicjonizm, słowna przemoc seksualna, grooming, niechciane wiadomości o charakterze seksualnym i pornograficznym), a 8% badanych doświadczyło wykorzystywania seksualnego z nawiązaniem bezpośredniego kontaktu. Wyniki badania wskazują, że ofiarami wykorzystywania częściej padają dziewczęta niż chłopcy, natomiast sprawcami są znacznie częściej osoby płci męskiej.

Aby spróbować ocenić zakres wpływu Internetu na nasilenie zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci i młodzieży, warto rzucić okiem na dane opracowane przez Państwowy Instytut Badawczy NASK w zakresie kontaktu nastolatków z pornografią cyfrową oraz wykorzystywania seksualnego w cyberprzestrzeni. Według NASK ponad 20% ankietowanych poniżej 16 roku życia potwierdziło, że otrzymują propozycje i żądania przesyłania własnych materiałów o charakterze seksualnym, przy czym prawie 30% tych propozycji pochodzi od osób anonimowych i dotyczy najmłodszych internautów.

Na tej podstawie możemy sobie wyobrazić, jak duży odsetek dzieci miał, ma, lub może mieć kontakt z potencjalnym pedofilem w Internecie. Bez naszej świadomości jako rodziców i opiekunów. W jaki sposób w takim razie dochodzi do tego kontaktu? Gdzie ukrywają się pedofile?

Metody działania

Cześć Aniu, tu Wojtek też mam 12 lat

To powszechnie znane hasło ma już 20 lat i okazuje się, że wcale się nie zestarzało, ponieważ nadal „nigdy nie wiadomo, kto jest po drugiej stronie”. Kampania Dziecko w sieci słusznie zwracała uwagę na zwiększającą się aktywność pedofilów w Internecie, zwłaszcza w czasach popularności pierwszych czatów i serwisów społecznościowych. Jednocześnie jednak utrwalała w społeczeństwie wizerunek pedofila, który po latach okazuje się mieć niewiele wspólnego z rzeczywistością.

W wyobraźni społeczeństwa pedofil to podejrzany gość, który przesiaduje i kręci się w pobliżu szkół, przedszkoli i placów zabaw, upatrując swojej ofiary i od razu widać, że coś jest z nim “nie tak”. W takim razie jakim cudem dochodzi do wieloletniego wykorzystywania dzieci przez osoby dorosłe, którego nikt nie dostrzega? Dlatego, że rzeczywistość jest zdecydowanie odmienna od naszych wyobrażeń. Przestępcy często niczym nie wyróżniają się z tłumu i mogą być każdym, kogo mijamy na ulicy (lub w Internecie). Są przeciętnie wykształceni (76% w stopniu niższym i zawodowym), w różnym wieku (ponad 90% ma więcej niż 21 lat), różnego wzrostu i postury, wykonują przeróżne zawody (ponad 63% jest zatrudnionych), jedni mają własne dzieci (56%), a inni nie. Najczęściej są to mężczyźni (99%), ale czasami zdarzają się również sprawczynie. Nie można również powiązać pedofilii ze środowiskami tzw. patologicznymi (prawie 70% określiło swoją sytuację ekonomiczną jako dobrą i przeciętną), jednakże ponad 35% analizowanych przestępców nadużywało alkoholu i środków odurzających

Dlatego niezmiernie trudno (nawet dorosłemu) jest rozpoznać pedofila, gdy ukrywa się pod fałszywą tożsamością w Internecie i poszukuje metod na to, by skutecznie zacierać swoje ślady, np. poprzez wykorzystanie wirtualnych sieci prywatnych VPN.

Grooming

W tłumaczeniu pojęcie to oznacza „przygotowywanie, szykowanie” i te dwa słowa doskonale oddają jego charakter. Grooming polega na stopniowym przygotowywaniu dziecka, poprzez kontakt wirtualny, do realnego spotkania w celu wykorzystania seksualnego. Może przyjąć formę manipulacji, uwodzenia w postaci rozmów o charakterze erotycznym i wysyłania materiałów audiowizualnych, ale również różnego rodzaju obietnic, namawiania, nakłaniania, a niekiedy intensywnego nagabywania przy użyciu gróźb. W przypadku nagabywania główną intencją jest wykorzystanie pozycji autorytarnej i zmuszenie dziecka do poddania się przestępcy pod presją strachu. Zdecydowanie chodzi jednak o uwikłanie małoletniego w relację, która pod pozorem nawiązania zwykłej znajomości, nakłania go do realizacji potrzeb przestępcy. Bardzo często pedofil podszywa się w trakcie komunikacji z dzieckiem i wprowadza je w błąd np. w kwestii swojego wieku, płci czy ogólnie tożsamości, aby łatwiej mu było zdobyć jego zaufanie i nawiązać kontakt. Tego typu działanie ułatwia możliwość tworzenia fałszywych profili w rozmaitych social mediach, do których dzieci mają obecnie dostęp w Internecie, mimo iż praktycznie wszystkie portale wymagają ukończonego 13 roku życia. Niestety nie jest to w żaden sposób weryfikowane, a rodzice w wielu przypadkach nie kontrolują poczynań swoich pociech w sieci.

Seksting

W związku z dostępem do Internetu, powszechnością posiadania smartfonów z aparatami, urozmaiceniem rynku social mediów i komunikatorów, powstały też nowe zjawiska o nacechowaniu erotycznym, czy nawet pornograficznym – m.in. seksting. Jest to przesyłanie sobie wiadomości o charakterze erotycznym, również takich zawierających zdjęcia lub filmy. Zjawisko to nie omija swoim zasięgiem najmłodszych użytkowników sieci i jest intensywnie wykorzystywane przez pedofili. Może być połączone z groomingiem, ale czasami występuje zupełnie niezależnie i nagle, np. dziecko otrzymuje bez ostrzeżenia wiadomość zawierającą materiały pornograficzne od obcej, dorosłej osoby.

Sekstortion

Termin ten oznacza nic innego, jak szantaż intymnymi materiałami pozyskanymi od osoby w dowolnym wieku. W przypadku osób dorosłych i nastolatków groźba może dotyczyć upublicznienia przesłanych materiałów. W przypadku relacji dziecka z pedofilem, szantaż taki najczęściej ma na celu pozyskanie dalszych materiałów intymnych, a groźbą może być np. pokazanie materiałów rodzicom czy opiekunom.

Sekstortion to dla przestępców również doskonałe źródło pozyskiwania materiałów o charakterze pornograficznym z wykorzystaniem małoletnich (CSE – child sexual exploitation) do dalszej dystrybucji w Internecie.

Alarmujące zachowania dziecka

Dziecko uwikłane w grooming i inne kontakty z pedofilem, najczęściej podświadomie informuje o tym swoje otoczenie przez zmianę zachowania. Każde tego typu relacje są dla małoletniego traumatyczne ze względu na brak odpowiedniej dojrzałości rozwojowej, w tym dojrzałości seksualnej czy płciowej. Dziecko nie posiada również odpowiedniego poziomu świadomości, co wiąże się z niemożnością wyrażenia świadomej zgody na to, co się z nim/nią dzieje i pełnego zrozumienia swojego położenia. I jeśli samo nie poinformuje dorosłych o zaistniałej sytuacji, to zauważenie takich objawów jest trudne ze względu na to, że każda osoba może reagować w odmienny sposób.

Specjaliści zwracają jednak uwagę na symptomy, które powinny być alarmujące dla rodziców i opiekunów małoletnich:

zamknięcie się w sobie, wycofanie z relacji z rówieśnikami i dorosłymi, zwiększona niechęć do rozmów i ograniczenie kontaktów,
zachowanie odmienne od zwyczajowego, np. nadmierne pobudzenie lub apatia,
posmutnienie, zwiększona płaczliwość i wrażliwość na różne bodźce,
problemy ze skupieniem, problemy ze snem, nocne moczenie, utrata apetytu,
napady agresji, w tym również autoagresja (np. samookaleczanie się),
niespecyficzne i powtarzające się bóle, np. głowy, brzucha, pogorszenie samopoczucia, a nawet gorączkowanie,
porzucenie dotychczasowych hobby i aktywności,
spędzanie dużo czasu na rozmowach online, spędzanie czasu na komputerze lub smartfonie w sytuacjach ukrycia przed innymi domownikami, rodzicami, opiekunami, itd.
posiadanie nowych sprzętów, ubrań, kosmetyków, gadżetów w świecie realnym, ale także nowych gier i przedmiotów w grach,
poruszanie tematów dotyczących seksualności, używanie zwrotów językowych charakterystycznych dla świata dorosłych, nienaturalne zachowanie w tym zakresie,
spadek poczucia własnej wartości, wstyd, lęk, a nawet depresja.

Spektrum objawów jest bardzo szerokie i trudno je przypisać do konkretnego dziecka, dlatego tak ważne w całym procesie jest, aby obserwować swoją pociechę i nie bagatelizować wszelkich odstępstw od normalnego zachowania. Oznaki te najczęściej nie występują wszystkie razem – a zdarza się, że mogą występować tylko pojedynczo i w bardzo różnym stopniu natężenia.

Gdzie zgłosić się po pomoc?

Wiesz już o przestępstwie i zastanawiasz się, jakie podjąć dalsze kroki? Poniżej wylistowaliśmy garść instytucji, które zajmują się przyjmowaniem zgłoszeń i pomocą w sprawach wykorzystywania seksualnego małoletnich.

Skorzystaj z Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci: 800 100 100. Specjaliści udzielą Ci szczegółowych informacji o tym, co robić i jak się zachować.
Złóż zawiadomienie na policji – na każde takie zgłoszenie policja ma obowiązek zareagować i wszcząć dochodzenie. Możesz również zgłosić sprawę do Państwowej Komisji do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich (PKDP) osobiście, elektronicznie lub pocztą tradycyjną.
Jeśli Twoje dziecko było wykorzystane fizycznie, udaj się do lekarza pierwszego kontaktu lub pediatry. Poinformuj wcześniej lekarza o tym, czego będzie dotyczyć wizyta.
Porozmawiaj z pedagogiem lub psychologiem w szkole, do której uczęszcza Twoje dziecko.
Zgłoś się do najbliższej placówki Centrum Pomocy Dzieciom prowadzonej przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Listę placówek i kontakty znajdziesz tutaj.
Jeśli dziecko padło ofiarą groomingu lub innej formy wykorzystania seksualnego za pośrednictwem Internetu, zgłoś sytuację specjalistom z dyżurnet.pl, czyli zespołu będącego punktem kontaktowym do zgłaszania treści związanych z wykorzystywaniem dzieci w Internecie. Mogą również pomóc w zabezpieczeniu dowodów elektronicznych.
Dokonałeś/aś zgłoszenia i zastanawiasz się, jak będzie wyglądać dochodzenie oraz proces sądowy? Jaką rolę będzie pełniło w nim pokrzywdzone dziecko? Rzuć okiem na specjalną broszurę przygotowaną przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę.

Jeśli nie jesteś rodzicem lub opiekunem, ale podejrzewasz, że dziecko, które znasz, może być ofiarą wykorzystywania seksualnego, to również masz obowiązek zareagować. Wykorzystaj kroki z listy powyżej lub:

Zawiadom lokalny Ośrodek Pomocy Społecznej – pracownicy ośrodka mają obowiązek sprawdzić, czy podejrzewana przez Ciebie sytuacja mogła mieć miejsce.
Możesz wysłać anonimowe zgłoszenie do Wydziału Rodziny i Nieletnich rejonowego Sądu Rodzinnego. Aby jednostka mogła podjąć interwencję, potrzebny jest dokładny opis sytuacji, Twoich podejrzeń oraz dane dziecka i rodziny, której dotyczą.
Jeśli masz bezpośredni kontakt z dzieckiem lub dziećmi, które podejrzewasz, że mogły paść ofiarami wykorzystania przez najbliższych, przekaż im informacje o tym, że mogą zawsze skorzystać z telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111.

Jak chronić nasze dzieci?

Może Ci się wydawać, że najlepszym rozwiązaniem problemu będzie całkowite odizolowanie dziecka od Internetu. Niestety, jesteś w błędzie. Cyberprzestrzeń jest dzisiaj naturalnym miejscem bytu dla dzieci i nastolatków. Warto jednak ustalić zasady gry – w jakim zakresie dziecko może korzystać z Internetu i z jakich aplikacji, a także skonfigurować kontrolę rodzicielską i ograniczenia sieciowe w kontekście dostępności do stron z materiałami przeznaczonymi dla dorosłych. Poniżej podrzucamy kilka możliwości.

Proste rozmowy na trudne tematy

Jako rodzic czy opiekun jesteś dla swojego dziecka autorytetem objaśniającym funkcjonowanie otaczającego świata. I oprócz tego, że piesek robi „hau hau” oraz że trzeba myć zęby, to warto również wyjaśnić dziecku, na jakie zagrożenia jest narażone. Po to, aby je chronić i aby samo potrafiło się przed nimi obronić.

Jeśli przeraża Cię perspektywa takiej rozmowy, to mamy nadzieję, że jednak bardziej przerażająca jest możliwość, że Twoje dziecko padnie ofiarą wykorzystania seksualnego i nie będzie potrafiło Ci o tym powiedzieć. Dlatego jeśli potrzebujesz wcześniej zasięgnąć wiedzy o tym, w jaki sposób rozmawiać na ten temat, to polecamy materiały przygotowane przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę: GADKI, czyli proste rozmowy na trudne tematy. GADKI to seria broszur, filmików i innych angażujących materiałów, które przeznaczone są do rozmów z dziećmi już od 4. roku życia. Dzięki rysunkowej formie i uproszczonemu przekazowi są w stanie pokazać najmłodszym, jak stawiać granice, alarmować w sytuacji zagrożenia, dlaczego nie wszystkie tajemnice są dobre i dlaczego nikt nie powinien jej/jego dotykać bez wyrażenia zgody.

Zanim jednak odetchniesz z ulgą, że ktoś zrobił robotę za Ciebie i możesz po prostu puścić dziecku kolejny filmik – uprzedzamy, że cały proces nie zadziała, jeśli dziecko nie będzie czuło w Tobie wsparcia, zrozumienia i zaufania. Tylko stworzenie prawdziwej relacji i poczucia, że możecie porozmawiać otwarcie o wszystkim zwiększy szanse na to, że gdy spotka je zagrożenie lub inna sytuacja, to Ci o tym zakomunikuje. I nie będzie ukrywać prawdy, ani chować w sobie traumy, która zniszczy jej lub jego dorosłe życie.

Narzędzia kontroli rodzicielskiej

Może się wydawać, że tego typu nadzór to terror i przesada. Że obdziera dziecko z prywatności i pozwala rodzicowi kontrolować każde jego posunięcie. I mogłoby to tak funkcjonować w przypadku kogoś o patologicznych skłonnościach do śledzenia swoich dzieci, takiego rodzica-stalkera. Ale umówmy się, że rozmawiamy tutaj o zdrowych relacjach międzypokoleniowych, a to, co nam wszystkim przyświeca, to dobro dziecka.

W wielu miejscach pojawiają się głosy, że kiedyś dzieci nie znajdowały się na „smyczy” nadzoru rodzicielskiego, nie miały telefonów, chodziły, gdzie chciały i rosły zdrowo. Ale czy na pewno tak było? Pedofilia to nie wymysł XXI wieku, natomiast współczesność to wielkie pole minowe zagrożeń, które różnią się od tych sprzed kilkudziesięciu czy nawet kilku lat. Stąd potrzeba nowoczesnych rozwiązań, które pozwalają zarówno dzieciom, jak i rodzicom, przejść przez to pole bez zadraśnięcia.

Kontrola rodzicielska najczęściej obejmuje podobne obszary, tzn.

monitorowanie treści i działań podejmowanych przez dziecko na swoim urządzeniu,
filtrowanie treści wyświetlanych w przeglądarkach, aby blokować zawartość przeznaczoną dla dorosłych lub treści zawierające przemoc,
wyznaczenie limitów korzystania z urządzenia lub wybranych aplikacji,
zdefiniowanie jakie aplikacje lub gry dziecko może instalować na swoim telefonie,
sprawdzenie lokalizacji dziecka (lub samego telefonu w przypadku jego zagubienia).

W przypadku urządzeń z systemem Android, dedykowaną aplikacją kontroli rodzicielskiej jest Google Family Link. Instrukcję jak utworzyć kontro dziecka i jak zarządzać nim poprzez Family link znajdziecie w tym artykule od supportu Google. O lokalizowaniu dziecka za pomocą tej aplikacji pisaliśmy już wcześniej.

Dla urządzeń z systemami Windows oraz konsol Xbox przeznaczona jest dodatkowa funkcja Microsoft Family Safety. Działa na podobnej zasadzie, ale niektóre opcje, np. alerty lokalizacji, dostępne są dopiero w płatnej subskrypcji. Jeśli szukasz pomocy, jak skonfigurować tę funkcję, to podrzucamy link.

Kontrola rodzicielska w iOS to wbudowana opcja w urządzeniach Apple iPhone, iPad oraz Mac, która znajduje się w ustawieniach. Jeśli chcesz wiedzieć, jak z niej korzystać, to zajrzyj tutaj. Dostęp do lokalizacji dziecka można uzyskać poprzez wbudowaną aplikację Znajdź i więcej pisaliśmy o tym we wspomnianym wcześniej artykule.

Kontrola rodzicielska w urządzeniu sieciowym

Urządzenia niektórych producentów umożliwiają konfigurację nadzoru rodzicielskiego z poziomu interfejsu webowego routera. Można dzięki temu ustalić indywidualne preferencje dla każdego członka rodziny korzystającego z Internetu w domu. Ograniczenia z poziomu routera obejmują m.in. blokowanie szkodliwych treści, ustawianie limitów czasu spędzanego w sieci czy też ustawienie blokady korzystania z Internetu w określonych porach dnia, np. w nocy. Jeśli chcesz skonfigurować kontrolę rodzicielską na swoim urządzeniu, to wpisz w przeglądarkę „kontrola rodzicielska [model routera]” i o ile Twoje urządzenie posiada taką funkcję, to na pewno wyskoczy w wynikach wyszukiwania.

Social media dla małoletnich

Obecność dzieci w social mediach to kontrowersyjna sprawa i opinii na ten temat jest więcej, niż odcinków „Mody na sukces”. Jeśli jednak dzieci chcą funkcjonować w tych kanałach Internetu, to warto zadbać o to, aby były w nich bezpieczne. I o ile większość platform jest dostępna dla nastolatków od 13 roku życia, o tyle niektóre stworzyły alternatywne wersje, zarządzane przez rodziców, lub wprowadziły dodatkowe zabezpieczenia zależne od wieku użytkownika. Poniżej lista takich rozwiązań z odniesieniami do instrukcji konfiguracji:

Messenger Kids – to aplikacja od Facebooka dla dzieci poniżej 13 roku życia. Z tego właśnie względu obowiązują w niej bardziej rygorystyczne standardy społeczności, a treści, które je naruszają, są automatycznie usuwane. Ponadto posiada pełen nadzór rodzicielski nad kontem dziecka.
Parowanie rodziny w TikTok – jeśli posiadasz konto na TikTok i Twoje nastoletnie dziecko również ma taką potrzebę, to jest to funkcja pozwalająca na kontrolę treści i sposobu użytkowania aplikacji.
Centrum rodziny w Snapchat – pozwala na wgląd w listę znajomych oraz rodzaj i częstotliwość aktywności nastolatka w tej aplikacji, z jednoczesnym poszanowaniem prywatności.
Konto nadzorowane w YouTube daje Ci możliwość blokowania treści nieodpowiednich dla dziecka oraz kilka innych możliwości konfiguracji. Innym rozwiązaniem przeznaczonym dla najmłodszych jest aplikacja YouTube Kids.
Facebook, Instagram i wiele innych – niestety znaczna większość aplikacji nie posiada możliwości połączenia kont rodzica i dziecka. To wcale nie oznacza, że dziecko powinno zostać w nie wpuszczone samopas i bez żadnej kontroli. Jeśli Twoje dziecko chce być obecne w aplikacjach niepodlegających kontroli rodzicielskiej, pomóż mu w bezpiecznym skonfigurowaniu swojego konta i porozmawiaj o zagrożeniach, jakie mogą tam na nie czekać. Pokaż, jak skonfigurować ustawienia prywatności, aby konto było niewidoczne w wynikach wyszukiwania, a także zablokuj możliwość otrzymywania wiadomości od osób spoza listy znajomych. Ustal z dzieckiem, jakie informacje zamieści na swoim profilu i porozmawiaj o znaczeniu prywatności w Internecie. Tylko Wasza współpraca będzie mogła zapewnić bezpieczne funkcjonowanie dziecka w sieci, bez narażenia na krzywdę zarówno ze strony rówieśników, jak i obcych dorosłych.

Zapora sieciowa czy otwarta komunikacja?

Warto jednak pamiętać, że zagrożenie nie istnieje tylko w Internecie i żadne firewalle ani ustawienia prywatności nie ochronią dziecka, jeśli zawczasu nie zrobisz tego Ty, jako rodzic lub opiekun. Grooming w sieci to jedno, ale w realnym świecie również funkcjonują osoby, które chcą krzywdzić najmłodszych. Mogą to być osoby zupełnie obce, ale również te, które są dziecku znane. Przypadki wykorzystywania seksualnego przez dalszych i bliższych członków rodziny, znajomych rodziców, sąsiadów czy innych osób z bezpośredniego otoczenia, to nie są historie wzięte znikąd. Dlatego, tak jak pisaliśmy już wcześniej, najważniejszym elementem całej układanki jest otwarta rozmowa z dzieckiem i relacja, której nie zastąpi żadne narzędzie kontroli rodzicielskiej.

Bibliografia

Dzieci się liczą 2022. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Polsce, red. Dr Monika Sajkowska, Renata Szredzińska. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.

Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania. Raport z badań ogólnopolskich, Warszawa 2022, red. dr Rafał Lange, NASK PIB.

Wykorzystywanie seksualne dzieci w Polsce – analiza badań 257 sprawców, którzy popełnili przestępstwa seksualne wobec małoletnich, J.P. Heitzman i wsp., Psychiatr. Pol. 2014.

Pierwszy raport PAŃSTWOWEJ KOMISJI do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15, 2021 Warszawa.

Grooming – wybrane aspekty prawnokarne i kryminologiczne, Marta Dąbrowska, red. Biuro Rzecznika Praw Dziecka, 2018.

Raport 2022 Dyżurnet.pl, NASK PIB.

Wykorzystywanie seksualne dzieci w cyberprzestrzeni. Część I – Teoretyczna, 2023, Katarzyna Staciwa, wyd. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.

Ile kosztuje cierpienie dziecka wykorzystanego seksualnie? Raport Państwowej Komisji do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15, Warszawa 2023.

Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023, Katarzyna Makaruk, Katarzyna Drabarek, dr Anzhela Popyk, dr Szymon Wójcik, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.

Child grooming, sexting i sextortion – niebezpieczne kontakty online. Webinarium dla rodziców, Anna Kwaśnik, Dyżurnet.pl/NASK.

Ulotka: WIDZISZ, JAK KTOŚ DAJE DZIECKU KLAPSA? SZARPIE JE? KRZYCZY? Sprawdź, jak możesz pomóc!, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę

Czy wiesz, kto jest po drugiej stronie telefonu Twojego dziecka? Pedofilia w Internecie.